Tytuł modułu: Czym jest słabe zdrowie psychiczne?

Organizacja: Instytut Integracji Romów i Mniejszości

Zapewnienie trenerom aktualnej wiedzy na temat teorii zdrowia psychicznego (np. analitycznych/rozwojowych, behawioralnych, poznawczych, społecznych, humanistycznych) w kontekście złego stanu zdrowia psychicznego, zaburzeń psychicznych i chorób psychicznych.

Cele edukacyjne modułu

Po ukończeniu tego modułu uczestnik będzie w stanie:

• Zdefiniować słabe zdrowie psychiczne
• Rozróżniać psychologiczne podejścia do zdrowia psychicznego i niepatologizujące podejścia do poradnictwa filozoficznego.
• Zrozumieć, w jaki sposób poradnictwo filozoficzne pomaga migrantom i uchodźcom uzyskać poczucie sprawczości i radzić sobie z wyzwaniami w ich kontekście kulturowym i społecznym.
• Rozwijać umiejętności oceny, kiedy zastosować poradnictwo filozoficzne, a kiedy skierować osoby do klinicznej opieki psychiatrycznej.

Zrozumieć znaczenie etyki zawodowej w podejmowaniu decyzji dotyczących metod interwencji dla migrantów i uchodźców.

Teoretyczne podstawy zdrowia psychicznego

Zdrowie psychiczne jest złożonym i wieloaspektowym aspektem ludzkiego dobrostanu, wpływającym na to, jak myślimy, czujemy i działamy. Zrozumienie teoretycznych podstaw zdrowia psychicznego pomaga wyjaśnić, w jaki sposób powstają problemy ze zdrowiem psychicznym i jak można je leczyć lub nimi zarządzać. Różne teorie psychologiczne zapewniają wgląd w czynniki, które przyczyniają się do zdrowia psychicznego, oferując różne perspektywy na to, dlaczego jednostki mogą doświadczać słabego zdrowia psychicznego i zaburzeń psychicznych. Teorie te kierują również interwencjami i strategiami wsparcia w warunkach klinicznych i nieklinicznych.

Opis ten bada kilka kluczowych teorii psychologicznych - analitycznych / rozwojowych, behawioralnych, poznawczych, społecznych i humanistycznych - które stanowią podstawę zrozumienia zdrowia psychicznego.

1. Teoria analityczna/rozwojowa (Freud i Erikson)

Teoria analityczna lub psychoanalityczna, opracowana przez Zygmunta Freuda, podkreśla rolę nieświadomych procesów, doświadczeń z dzieciństwa i wewnętrznych konfliktów w kształtowaniu zdrowia psychicznego jednostki. Freud zaproponował, że nierozwiązane nieświadome konflikty z wczesnego dzieciństwa mogą objawiać się jako trudności emocjonalne lub zaburzenia zdrowia psychicznego w wieku dorosłym. Centralnym elementem teorii Freuda jest koncepcja id, ego i superego - trzech składników psychiki, które współdziałają w celu zrównoważenia pragnień, standardów moralnych i rzeczywistości.

Według Freuda, jeśli te nieświadome konflikty nie zostaną rozwiązane lub rozwiązane, mogą prowadzić do objawów słabego zdrowia psychicznego, takich jak lęk, depresja lub nerwice. Na przykład stłumione wspomnienia lub nierozwiązana trauma z dzieciństwa mogą później wpływać na zachowanie i zdrowie emocjonalne dorosłych.

Erik Erikson, kluczowa postać w psychologii rozwojowej, rozszerzył pracę Freuda, podkreślając rolę czynników społecznych i kulturowych w rozwoju człowieka. Psychospołeczne etapy rozwoju Eriksona nakreślają, w jaki sposób jednostki stają przed określonymi wyzwaniami lub konfliktami na każdym etapie życia. Pomyślne rozwiązanie tych wyzwań ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju zdrowej tożsamości i dobrego zdrowia psychicznego. Na przykład w okresie dojrzewania wyzwanie związane z kształtowaniem tożsamości (w przeciwieństwie do pomieszania ról) ma kluczowe znaczenie dla rozwoju zdrowia psychicznego, a niepowodzenie w rozwiązaniu tego etapu może przyczynić się do zmagań z poczuciem własnej wartości i tożsamości w wieku dorosłym.

2. Teoria behawioralna (Pawłow, Watson, Skinner)

Teoria behawioralna koncentruje się na obserwowalnych zachowaniach i idei, że kwestie zdrowia psychicznego można rozumieć jako wyuczone reakcje na bodźce środowiskowe. Perspektywa ta argumentuje, że zachowania, w tym te związane ze złym stanem zdrowia psychicznego, są wyuczone i wzmacniane poprzez doświadczenie.

Teoria warunkowania klasycznego Iwana Pawłowa pokazała, w jaki sposób neutralny bodziec może zostać powiązany z określoną reakcją. Na przykład osoba może rozwinąć fobię (irracjonalny strach) w wyniku traumatycznego doświadczenia, takiego jak ugryzienie przez psa. Strach przed psem staje się powiązany z obecnością jakiegokolwiek psa, co prowadzi do reakcji lękowej nawet w neutralnych sytuacjach.

John B. Watson, behawiorysta, rozszerzył idee Pawłowa, sugerując, że wszystkich zachowań, w tym tych związanych ze zdrowiem psychicznym, można się nauczyć poprzez warunkowanie. Według Watsona, lęki i fobie mogą być warunkowane poprzez powtarzające się doświadczenia. To zrozumienie doprowadziło do rozwoju terapii behawioralnych, takich jak terapia ekspozycyjna, która ma na celu oduczenie nieprzystosowawczych zachowań poprzez konfrontację z nimi w kontrolowany i stopniowy sposób.

B.F. Skinner, kolejna kluczowa postać w teorii behawioralnej, skupił się na warunkowaniu operacyjnym, w którym na zachowania wpływają ich konsekwencje (wzmocnienia i kary). Według Skinnera zachowania, które są wzmacniane, są bardziej prawdopodobne do powtórzenia, podczas gdy zachowania, które są karane, mają tendencję do wygaszania. Koncepcja ta jest szeroko stosowana w technikach modyfikacji zachowania stosowanych w leczeniu zaburzeń zdrowia psychicznego, takich jak zaburzenia lękowe lub uzależnienia, poprzez wzmacnianie pozytywnych zachowań i zniechęcanie do szkodliwych.

3. Teoria poznawcza (Beck, Ellis)

Teoria poznawcza koncentruje się na roli myśli i przekonań w kształtowaniu zdrowia psychicznego jednostki. Perspektywa ta sugeruje, że na nasze zdrowie psychiczne duży wpływ ma sposób, w jaki postrzegamy i interpretujemy wydarzenia, a nie same wydarzenia. Aaron Beck, jeden z pionierów terapii poznawczej, opracował triadę poznawczą, która zakłada, że osoby o słabym zdrowiu psychicznym często mają negatywne myśli o sobie, świecie i przyszłości. Te zniekształcone myśli mogą przyczyniać się do problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak depresja, lęk lub zespół stresu pourazowego (PTSD).

Na przykład osoba cierpiąca na depresję może mieć negatywne przekonania na swój temat, takie jak „Jestem bezwartościowy” lub „Nic nigdy nie idzie po mojej myśli”, co prowadzi do cyklu negatywnego myślenia, które nasila objawy depresji. Terapia poznawcza ma na celu zakwestionowanie tych zniekształconych myśli i zastąpienie ich bardziej zrównoważonymi i realistycznymi, poprawiając w ten sposób zdrowie psychiczne.

Albert Ellis opracował Racjonalną Terapię Zachowań Emocjonalnych (REBT), która podkreśla rolę irracjonalnych przekonań w tworzeniu stresu emocjonalnego. Według Ellisa, problemy ze zdrowiem psychicznym pojawiają się, gdy jednostki utrzymują nierealistyczne lub nieracjonalne przekonania na temat siebie i świata. Na przykład przekonanie, że „muszę być doskonały we wszystkim, co robię” może prowadzić do niepokoju i frustracji, gdy doskonałość jest nieosiągalna. REBT pomaga osobom zidentyfikować i zakwestionować te irracjonalne przekonania, aby zmniejszyć cierpienie emocjonalne.

4. Teoria społeczna (Wygotski, Bandura)

Teorie społeczne podkreślają rolę interakcji społecznych, kultury i środowiska w kształtowaniu zdrowia psychicznego. Lew Wygotski, rosyjski psycholog, twierdził, że rozwój poznawczy i zdrowie psychiczne są pod silnym wpływem interakcji społecznych i kontekstów kulturowych. Jego koncepcja strefy najbliższego rozwoju (ZPD) sugeruje, że jednostki rosną i rozwijają zdrowie psychiczne poprzez interakcje z bardziej kompetentnymi innymi (np. rodzicami, nauczycielami, rówieśnikami). Brak wspierających relacji społecznych lub stresorów kulturowych może przyczyniać się do słabego zdrowia psychicznego, szczególnie u dzieci i młodzieży.

Albert Bandura, czołowa postać teorii społecznego uczenia się, twierdził, że jednostki uczą się zachowań poprzez obserwację, naśladowanie i modelowanie. Teoria ta podkreśla, w jaki sposób środowiska społeczne, w tym rodzina, rówieśnicy i media, wpływają na zdrowie psychiczne, kształtując sposób, w jaki jednostki postrzegają świat i reagują na niego. Praca Bandury podkreśla również koncepcję własnej skuteczności, która jest przekonaniem jednostki o jej zdolności do wpływania na własne wyniki. Niskie poczucie własnej skuteczności, często wynikające z negatywnych doświadczeń społecznych, wiąże się z wyzwaniami związanymi ze zdrowiem psychicznym, takimi jak depresja i wyuczona bezradność.

5. Teoria humanistyczna (Maslow, Rogers)

Teoria humanistyczna oferuje pozytywne spojrzenie na ludzką naturę, koncentrując się na samorealizacji, rozwoju osobistym i nieodłącznym pragnieniu osiągnięcia pełnego potencjału. Hierarchia potrzeb Abrahama Maslowa sugeruje, że jednostki muszą zaspokoić podstawowe potrzeby (takie jak jedzenie, bezpieczeństwo i przynależność), zanim będą mogły skupić się na potrzebach wyższego rzędu, takich jak szacunek i samorealizacja. Słabe zdrowie psychiczne może powstać, gdy podstawowe potrzeby jednostek nie są zaspokojone, co może uniemożliwić im osiągnięcie osobistego rozwoju i spełnienia.

Carl Rogers, kolejna kluczowa postać w psychologii humanistycznej, podkreślił znaczenie nieoceniającego, empatycznego środowiska dla rozwoju osobistego. Według Rogersa, wyzwania związane ze zdrowiem psychicznym mogą wynikać z niedopasowania między koncepcją siebie jednostki a jej rzeczywistymi doświadczeniami. Ludzie mogą rozwinąć lęk, depresję lub niską samoocenę, jeśli czują, że ich prawdziwe ja nie jest zgodne z oczekiwaniami społecznymi lub ich własnym obrazem siebie. Humanistyczne podejście do terapii ma na celu stworzenie wspierającego środowiska, w którym jednostki mogą odkrywać swoje uczucia i osiągnąć większą samoakceptację.

Źródła:

Freud, S. (1923). The ego and the id. International Psychoanalytic Library.

Erikson, E. H. (1980). Identity and the life cycle. W. W. Norton & Company.

Pavlov, I. P. (1927). Conditioned reflexes: An investigation of the physiological activity of the cerebral cortex. Oxford University Press.

Beck, A. T. (1979). Cognitive therapy and the emotional disorders. Penguin.

Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.

Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. https://doi.org/10.1037/h0054346

Zrozumienie i zajęcie się zdrowiem psychicznym wrażliwych populacji, takich jak migranci i uchodźcy, wymaga zniuansowanego podejścia. Tradycyjne metodologie psychologiczne często koncentrują się na identyfikacji i leczeniu objawów klinicznych, takich jak lęk, depresja i PTSD. Metody te opierają się na ramach diagnostycznych (np. DSM-5), aby zająć się zdrowiem psychicznym jako patologią. Z kolei doradztwo filozoficzne oferuje alternatywę niepatologizującą. Postrzega wyzwania nie jako choroby psychiczne, ale jako dylematy egzystencjalne, podkreślając osobiste nadawanie znaczenia i sprawczość.

Podejścia psychologiczne: Kliniczne spojrzenie

Interwencje psychologiczne są często zorganizowane w oparciu o ramy oparte na dowodach, takie jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT) lub terapie skoncentrowane na traumie. Odnoszą się one do:

1. Objawy traumy: Techniki łagodzenia retrospekcji, nadmiernej czujności lub odrętwienia emocjonalnego.
2. Regulacja emocjonalna: Nauczanie umiejętności radzenia sobie z przytłaczającymi uczuciami.
3. Wzorce zachowań: Zachęcanie do nawyków sprzyjających stabilności psychicznej.

Podejścia te, choć skuteczne, mogą nieumyślnie wzmacniać zmedykalizowany pogląd na cierpienie, potencjalnie stygmatyzując osoby, które doświadczają cierpienia jako naturalnej reakcji na wstrząs, przemieszczenie lub stratę.

Doradztwo filozoficzne: Perspektywa niepatologizująca

Poradnictwo filozoficzne przyjmuje podejście skoncentrowane na człowieku, nie pytając, co jest z tobą nie tak, ale co jest dla ciebie ważne? Zakorzenione w tradycjach filozoficznych, pomaga jednostkom odkrywać fundamentalne pytania życiowe - tożsamość, cel i przynależność. Poradnictwo filozoficzne odrzuca etykiety diagnostyczne, zamiast tego zajmując się:

1. Nadawaniem znaczenia: Pomaganie jednostkom w wyrażaniu osobistych wartości i celów w trudnych okolicznościach.
2. Odpornością egzystencjalną: Ujęcie cierpienia w ramy szerszego ludzkiego doświadczenia, umożliwiające jednostkom znalezienie siły w przeciwnościach losu.
3. Metodami dialogowymi: Wykorzystanie refleksyjnej rozmowy do rozpakowania głęboko zakorzenionych przekonań lub narracji kulturowych.

W przypadku migrantów i uchodźców podejście to może potwierdzić ich człowieczeństwo poza granicami bycia ofiarą. Sprzyja ono upodmiotowieniu poprzez poszanowanie ich sprawczości i kontekstu kulturowego.

Znaczenie dla migrantów i uchodźców

Migranci często zmagają się z fragmentacją tożsamości, utratą kulturowych kotwic i niepewnością. Doradztwo filozoficzne może w wyjątkowy sposób wspierać ich poprzez:

1. Wrażliwość kulturowa: Umożliwienie pogodzenia dziedzictwa kulturowego z nowymi normami społecznymi.
2. Upodmiotowienie: Zachęcanie do samodzielnego definiowania celów zamiast narzucania rozwiązań z zewnątrz.
3. Budowanie więzi: Tworzenie bezpiecznych przestrzeni do dialogu w celu niwelowania nieporozumień między migrantami a społecznościami przyjmującymi.

Na przykład uchodźca kwestionujący swoje miejsce w nowym kraju może odnieść korzyści z odkrywania idei przynależności i społeczności w ramach filozoficznych, takich jak nacisk Ubuntu na współzależność lub zasady odporności stoicyzmu.

Praktyczne zastosowania w programach integracyjnych

Włączenie doradztwa filozoficznego do usług integracyjnych mogłoby uzupełnić opiekę psychologiczną:

• Warsztaty na temat odporności egzystencjalnej: Prowadzący mogą prowadzić dyskusje grupowe na temat nawigowania zmianą i znajdowania sensu we wspólnych doświadczeniach.
• Sesje narracyjne: Migranci mogliby zaangażować się w opowiadanie historii, zgłębiając filozoficzne tematy swojej podróży, wspierając refleksję i więzi społeczne.
• Etyka w działaniu: Prowadzący mogą prowadzić dyskusje na temat etycznych wymiarów adaptacji do nowych norm kulturowych bez wymazywania swojego dziedzictwa.

Źródła:

American Philosophical Practitioners Association. (n.d.). Philosophical counseling overview.

Nasr, L., & Fisk, R. (2019). Transformative services for migrant well-being: Service ecosystems for improving quality of life. Journal of Service Management, 30(4), 454–477. https://doi.org/10.1108/JOSM-11-2018-0377

World Health Organization. (2019). Mental health and psychosocial support for refugees and migrants: Global framework. World Health Organization. https://www.who.int

Trenerzy pracujący z migrantami i uchodźcami często poruszają się po złożonym terenie, w którym zły stan zdrowia psychicznego może przejawiać się w różnych formach. Określenie, kiedy zastosować doradztwo filozoficzne, a kiedy zalecić interwencję kliniczną, wymaga starannej oceny, wrażliwości i jasnego zrozumienia granic.

Kiedy korzystać z doradztwa filozoficznego?

Poradnictwo filozoficzne jest odpowiednie dla osób doświadczających kryzysów egzystencjalnych, a nie patologii klinicznych. Trenerzy mogą rozpoznać odpowiednich kandydatów, biorąc pod uwagę następujące wskaźniki:

1. Pytania egzystencjalne:
   • Migranci mogą wyrażać obawy dotyczące tożsamości, celu lub przynależności bez wykazywania wyniszczających objawów, takich jak silny lęk lub depresja. Na przykład uchodźca może zmagać się z pytaniami takimi jak: Kim jestem w tym nowym kontekście kulturowym? lub Jak szanuję swoje tradycje, dostosowując się do nowych norm?
2. Zmiany w życiu:
   • Wielu migrantów i uchodźców doświadcza znaczących wstrząsów, takich jak utrata społeczności, kariery lub tożsamości kulturowej. Doradztwo filozoficzne może pomóc im zastanowić się nad tymi zmianami i stworzyć narrację o odporności i adaptacji.
3. Dylematy kulturowe i etyczne:
   • Osoby mogą zmagać się z pogodzeniem swoich wartości kulturowych z wartościami kraju przyjmującego. Doradztwo filozoficzne zapewnia bezpieczną przestrzeń do badania i mediacji takich konfliktów.
4. Umiarkowany stres emocjonalny:
   • Wyzwania emocjonalne, takie jak samotność, dezorientacja lub umiarkowany smutek, które nie utrudniają codziennego funkcjonowania, mogą być rozwiązywane poprzez refleksyjny, niepatologizujący dialog.

Na przykład prowadzący może skorzystać z doradztwa filozoficznego, aby poprowadzić migranta, który czuje się odłączony od swojej społeczności, do zbadania szerszych filozoficznych ram przynależności, takich jak Ubuntu (współzależność) lub egzystencjalne pojęcia samookreślenia.

Kiedy należy zalecić opiekę kliniczną

Niektóre warunki wymagają interwencji klinicznej, a prowadzący muszą rozpoznać, kiedy doradztwo filozoficzne jest nieodpowiednie lub potencjalnie szkodliwe. Poniższe kryteria wskazują na potrzebę profesjonalnej opieki zdrowotnej:

1. Poważne objawy zdrowia psychicznego:
   • Objawy takie jak uporczywy smutek, skrajny niepokój, natrętne myśli lub niezdolność do wykonywania podstawowych codziennych zadań sygnalizują stany kliniczne, takie jak duża depresja lub PTSD. Wymagają one opartego na dowodach leczenia psychologicznego lub psychiatrycznego.
2. Ryzyko samookaleczenia lub wyrządzenia krzywdy innym:
   • Jeśli migrant przejawia myśli samobójcze, zachowania samookaleczające lub agresję, niezbędne jest natychmiastowe skierowanie do specjalistów w zakresie zdrowia psychicznego. Doradztwo filozoficzne nie jest przystosowane do radzenia sobie z kryzysami.
3. Reakcje na traumę:
   • Uchodźcy z objawami takimi jak retrospekcje, koszmary senne lub nadmierna czujność z powodu wojny lub prześladowań potrzebują terapii skoncentrowanej na traumie, a nie dyskusji egzystencjalnych.
4. Współwystępujące schorzenia:
   • Migranci z problemami zdrowotnymi wpływającymi na ich stan psychiczny, takimi jak przewlekły ból lub zaburzenia neurologiczne, mogą wymagać zintegrowanego podejścia klinicznego.

Na przykład, jeśli uchodźca opisuje ciężką bezsenność i nadmierne pobudzenie po traumatycznych wydarzeniach, prowadzący musi nadać priorytet połączeniu go z dostawcami opieki klinicznej, a nie doradztwem filozoficznym.

Kryteria rozgraniczające dla prowadzących

Prowadzący mogą stosować ustrukturyzowane podejścia w celu określenia granicy między potrzebami filozoficznymi i klinicznymi.:

1. Wstępna ocena:
   • Każdą interakcję należy rozpocząć od kompleksowej rozmowy wstępnej. Narzędzia takie jak kwestionariusz ogólnego stanu zdrowia (GHQ) lub wrażliwe kulturowo listy kontrolne mogą pomóc w odróżnieniu obaw egzystencjalnych od stanów klinicznych.
2. Bieżąca obserwacja:
   • Obserwuj wzorce w zachowaniu i ekspresji emocjonalnej. Jeśli niepokój nasila się lub zakłóca codzienne funkcjonowanie, uzasadnione jest skierowanie do lekarza.
3. Konsultacje i współpraca:
   • W razie wątpliwości współpracuj ze specjalistami ds. zdrowia psychicznego. Stworzenie multidyscyplinarnego systemu wsparcia gwarantuje, że migranci otrzymają odpowiednią opiekę.
4. Jasna komunikacja:
   • Zalecając pomoc kliniczną, należy z wyczuciem wyjaśnić jej uzasadnienie. Na przykład, przedstaw to jako część holistycznego planu opieki, a nie jako odrzucenie ich doświadczeń.

Integracja podejścia filozoficznego i klinicznego

Prowadzący mogą opowiadać się za komplementarnym wykorzystaniem doradztwa filozoficznego i interwencji klinicznej. Podczas gdy opieka kliniczna zaspokaja natychmiastowe potrzeby w zakresie zdrowia psychicznego, doradztwo filozoficzne może wspierać długoterminową integrację poprzez wspieranie tworzenia znaczeń i odporności. Na przykład, po otrzymaniu terapii traumatycznej, uchodźca może skorzystać z filozoficznych dyskusji na temat odbudowy życia i tożsamości, oferując ramy dla rozwoju wykraczającego poza powrót do zdrowia.

Źródła:

World Health Organization. (2019). Mental health and psychosocial support for refugees and migrants: Global framework. World Health Organization. https://www.who.int/publications

Marinoff, L. (2002). Plato, not Prozac!: Applying eternal wisdom to everyday problems. Harper Perennial.

Patel, V., Minas, H., Cohen, A., & Prince, M. J. (2018). Global mental health: Principles and practice (2nd ed.). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/med/9780199920181.001.0001